Nón Lá Gò Găng – Bình Định

Gọi là nón Gò Găng, bởi nón được bán sỉ ở chợ nón Gò Găng (phường Nhơn Thành, thị xã An Nhơn), còn thật ra, nghề làm nón truyền thống trải khắp các làng Bình Đức, Tân Đức, Tân Nghi, Vĩnh Phú, Châu Thành, Phú Thành, Kiều An… (phường Nhơn Thành, thị xã An Nhơn). Ngay như thôn Thuận Hạnh (xã Bình Thuận, huyện Tây Sơn) cũng có nghề làm nón lá, thôn Phú Gia (xã Cát Tường, huyện Phù Cát) thì nổi danh với nón ngựa…

Chợ nón Gò Găng là ngôi chợ rất độc đáo, có lẽ không nơi nào trên thế giới có. Chợ họp lúc 2h sáng và kẻ bán người mua mỗi người cầm một cái đèn dầu leo lét để trao đổi với nhau một mặt hàng duy nhất là nón. Hàng trăm năm nay, mặc bom đạn chiến tranh, mặc mưa gió, phiên chợ này vẫn sầm uất … Chẳng ai biết đuợc nón ngựa Gò Găng có từ bao giờ. Nhiều người bảo rằng, nón ngựa ở đây là biến dạng từ nón thượng của người Chiêm Thành sau khi kinh thành Đồ Bàn sụp đổ và hoang phế từ năm 1471.

Làng Gò Găng nằm sát bên cổ thành, đã bắt chước cách chằm nón của người Chiêm Thành, có thay đổi chút ít để trở thành chiếc nón của người Việt, bởi lẽ, về hình dáng có khác, nhưng chất liệu thì như nhau. Có người thì lại bảo, nón ngựa Gò Găng có từ thời Tây Sơn khởi nghĩa với sự tích Nguyễn Nhạc cưỡi bạch mã, đầu đội nón ngựa ở Thành Hoàng Đế. Và có tên gọi là nón Ngựa vì ngày xưa vùng này chỉ làm nón phục vụ quan lại trong các vương triều, mà các quan thường đi về bằng xe ngựa. Ngưòi Bình Định có ca dao như sau:

Chàng đi đường dẫu gặp khó khăn
Cũng sao ghé lại Gò Găng quê mình
Vào đây em tặng nón chung tình
Hình chàng bóng thiếp in hình đôi ta.

Làm nón ngựa rất dày công và tỉ mẩn. Nón được kết bằng những vành tre cật, chuốt nhỏ như tăm, đan thành ba lớp mể sườn. Bên ngoài phủ lớp lá kè non chằm bằng những mũi chỉ thơm tàu trắng muốt và đều đặn. Trên đỉnh nón được gắn chụp bạc hoặc đồi mồi có chạm trổ long, ly, qui, phụng. Quai nón được làm bằng những dải lụa đỏ hoặc xanh, chỗ dưới cằm có chỏm tua. Chằm một chiếc nón ngựa mất cả tháng trời, vì vậy giá thành rất đắt. Dần dà, nón ngựa được cải biên thành ngựa đơn, rồi nón buôn, nón chũm rẻ hơn nhiều. Các loại này đều không có chụp, chụp được thay bằng những tua ngũ sắc ở chóp nón.

Đám cưới ở các vùng làm nón, nhà giàu rước dâu bằng kiệu, chàng rể thì đội nón, đi ngựa. Nhà nào nghèo cũng ráng sắm đôi nón ngựa cho cô dâu chú rể đội đi trong ngày cưới. Vậy nên ca dao có câu:

Cưới nàng đôi nón Gò Găng
Xấp lãnh An Thái một khăn trầu nguồn.

Ngày nay, ít ai còn làm nón ngựa. Hầu hết chuyển qua sản xuất nón trắng. Làm loại nón này cũng phải qua nhiều công đoạn, trong đó làm lá là công đoạn khó nhất.

Anh về Bình Định ba ngày
Gởi mua chiếc nón, lá dày không mua

Mỗi nón phải xây với 18-19 lá ở độ tuổi thích hợp. Nếu lá quá tuổi sẽ dẫn đến màu vàng như nón mắc mưa, thếp lá dày không thanh mảnh; lá nhỏ tuổi thì nhiều gân xanh, làm cho mặt nón thô nhám thay vì mượt mà. Đầu mối chính của nghề nón là chợ Gò Găng. Chợ này họp thường xuyên từ 3, 4 giờ sáng. Cứ hết một đợt làm được 25-30 chiếc thì bà con các vùng phụ cận lại mang nón đến bán và mua sắm vật liệu cho đợt sau. Mỗi tháng Gò Găng có thể cung cấp cho cả nước hơn 50.000 chiếc nón. Tháng ế nhất cũng gần 20.000 chiếc. Mấy năm trước đây, nón Gò Găng còn được xuất sang các nước láng giềng như Lào, Cam-pu-chia, Trung Quốc… dưới dạng cải biên cho hợp với xứ người. Từ vùng núi cao nguyên mưa nguồn gió dữ đến các miệt vườn Nam bộ, nón lá Gò Găng đã trở thành vật dụng thân thiết cho mọi người lao động.

Có dịp về lại các vùng quê: Bình Đức, Tân Nghi, Vĩnh Phú hoặc Phú Thành…chúng ta sẽ được chứng kiến những cảnh nhộn nhịp đầm ấm quanh ánh đèn ban đêm. Cứ 2, 3 nhà, chị em lại tập trung với nhau. Từ các bác các chị phải đeo kính, tựa cột, đến các em học sinh tuổi 15, 17, họ vui vẻ trò chuyện trong tiếng thì thụp của mũi kim chằm nón. Trong một ngày đêm một người làm nón giỏi cũng được 8, 9 chiếc. Với giá thu nhập hiện thời họ có thể nuôi sống cả gia đình 3, 4 miệng ăn.

Từ trước đến nay, người ta vẫn coi nghề làm nón là nghề phụ không đáng kể. Nhưng với thực tế thì ngược lại. Nghề này rất hợp với chị em phụ nữ ở nông thôn. Sau mùa làm mạ gieo cấy, họ sử dụng thời gian nông nhàn để làm nón. Công việc nhanh có tiền lại không nhiều vốn như các nghề khác.

Nói như vậy không phải làm nón là một việc dễ dàng. Để làm được 10 chiếc nón trong ngày, chị em phải ngồi liên tục trong 14-15 giờ đồng hồ không nghỉ ngơi. Đôi bàn tay cầm kim phải dùng lực của ngón cái và ngón trỏ để cắm và rút kim, cũng ê ẩm nặng nhọc chẳng khác gì người gánh lúa. Những cô gái mái tóc trăng tròn xõa bên vành nón, miệt mài với từng mũi kim đường nức, bàn tay mềm mại vuốt lên từng thếp lá như truyền thêm vẻ hấp dẫn cho một nét đẹp dân tộc.

Có thể nói, nón Gò Găng đã se duyên cho bao mối tình thi vị. Tao nhân mặc khách làm sao có thể cầm lòng trước mái tóc thề nón nghiêng che nửa mặt, tà áo dài bay kín đáo mà duyên dáng cả một góc trời…
Năm 2007, UBND tỉnh Bình Định đã công nhận Làng nghề Nón lá Gò Găng đạt tiêu chí làng nghề truyền thống.

Báo lỗi

• Issue: *
  Spam Nội dung không đúng Địa điểm không hoạt động Vi phạm bản quyền Sở hữu địa điểm/dịch vụ
• Your Name: *
  
• Your Email: *
  

• Details: *
  

Gửi thông báo